SFbBox by website

HomeO nas

Wstęp 

W 1936 roku powstał w Lublinie Związek Artystów Plastyków. Może idea zrzeszenia artystów narodziła się w czasie wykładów poświęconych sztuce, a odbywających się w salonie państwa Księżyckich w kamienicy Pod Lwami na Starym Mieście. Wtedy również powołano do życia Towarzystwa Propagandy Sztuki. Niektórzy spośród artystów i fascynatów sztuki spotykających się Pod Lwami pamiętali zapewne pierwsze wystawy Sztuki i Starożytności z początków dwudziestego wieku, również tą pierwszą z 1901 roku. Charakterystyczne jest też to, że nagroda artystyczna przyznawana w czasie Salonów Lubelskich nosiła imię Konstantego Kietlicza – Rayskiego malarza wielce cenionego w Lublinie w pierwszych dziesięcioleciach dwudziestego wieku. Sięgnijmy do czasów już dla nas odległych i przypomnijmy zdarzenia ważne i charakterystyczne dla życia artystycznego Lublina. Jest to jednak tylko wybór, o ludziach sztuki i ich dziełach można by przecież napisać o wiele więcej, ale byłaby to wtedy bardzo obszerna księga.

1901 

„Wystawa Przedmiotów Sztuki i Starożytności w gmachu podominikańskim w Lublinie w czerwcu i lipcu 1901 roku na korzyść Domu Zarobkowego”. Ponad tysiąc pięćset eksponatów będących w znacznej większości własnością obywateli Lublina i Lubelszczyzny. Były wśród nich obrazy M. Bacciarellego, P. Norblina, A. Orłowskiego, P. Michałowskiego, J. Matejki, M. Gierymskiego, J. Chełmońskiego, malarzy włoskich, flamandzkich, niemieckich, angielskich i rosyjskich, rzeźby Canovy, a także meble, militaria, pamiątki narodowe i rodowe, kolekcje porcelany, monet, znaków masońskich itp. Część eksponatów stała się zaczątkiem zbiorów sztuki Muzeum Lubelskiego. 

1911 

Wystawa obrazów na rzecz Towarzystwa uczącej się Młodzieży w Lublinie. Była to pierwsza w Lublinie duża wystawa poświęcona w całości sztuce współczesnej. Prezentowano na niej obrazy, rysunki i grafiki między innymi.: J. Chełmońskiego, J. Malczewskiego, J. Matejki, J. Pankiewicza, W. Podkowińskiego, J. Stanisławskiego, L. Wyczółkowskiego, S. Wyspiańskiego. Część z nich stanowiła własność kolekcjonerów lubelskich. W ramach wystawy odbył się duży pokaz prac malarza lubelskiego Konstantego Kietlicza – Rayskiego (dwieście prac). Eksponowano również prace innych malarzy lubelskich: Adama Dremonta, Karola Westfala, Krystyna H. Wiercieńskiego, Mariana Trzebińskiego.

1924

Powstały pierwsze w Lublinie stowarzyszenia stawiające sobie za cel organizowanie wystaw i opiekę nad sztukami pięknymi: Oddział Lubelski Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i Towarzystwo Artystyczne. W tym samym roku malarze Krystyn H. Wiercieński i Władysław Barwicki założyli Szkołę Malarstwa, Rysunku i Rzeźby, o dwuletnim programie nauczania.

1926 

Powstała Wolna Szkoła Malarstwa i Rysunku, filia Wolnej Szkoły prowadzonej przez Ludwikę Mehofferową w Krakowie. Miała czteroletni program nauczania, z rokiem dyplomowym w macierzystej szkole krakowskiej. Absolwentami z tamtych lat byli między innymi: Janina Miłosiowa i Władysław Filipiak. W 1930 roku, po śmierci Mehofferowej, J. Miłosiowa spłaciła długi szkoły, stając się jej właścicielką. Wolna Szkoła nosząca imię Ludwiki Mehofferowej, odgrywała w latach trzydziestych istotną rolę w życiu artystycznym Lublina. Szczególnie w latach 1936 – 39, kiedy to jednym z nauczycieli był Zenon Kononowicz. W 1939 roku szkoła została zamknięta przez okupacyjne władze niemieckie. W 1942 roku zarejestrowana jako szkoła zawodowa, wznowiła pracę dydaktyczną. Kolejny etap istnienia szkoła rozpoczęła jesienią 1944 roku. W warunkach panujących w Polsce powojennej J. Miłosiowej nie udało się zachować tożsamości Wolnej Szkoły. W 1949 roku szkoła została upaństwowiona i jako Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych istnieje do dnia dzisiejszego. J. Miłosiowa pozostała dyrektorem, niegdyś swej szkoły, do 1950 roku.

1931 

Powstał Związek Malarzy „Krąg” zrzeszający absolwentów Wolnej Szkoły Malarstwa i Rysunku L. Mehofferowej w Krakowie i Lublinie, a także artystów przyjętych uchwałą Zarządu. Do 1934 roku siedziba „Kręgu” mieściła się w Krakowie, następnie została przeniesiona do Lublina, gdzie w 1935 roku dokonano ponownej rejestracji Związku. W tym okresie większość z około dwudziestu artystów należących do „Kręgu” mieszkała w Lublinie i na Lubelszczyźnie, między innymi Janina Miłosiowa, Zygmunt Bartkiewicz, Zenon Konowicz, Teofil Kosiorkiewicz. Obok starań o zabezpieczenie materialne swych członków w sferze działalności „Kręgu” leżała organizacja wystaw i popularyzacja sztuki, a w szczególności „szerzenie kultury malarskiej na Kresach Wschodnich”1

1933 

Powołano Lubelski Związek Pracy Kulturalnej, zrzeszający i koordynujący działalność licznych stowarzyszeń kulturalnych i naukowych z Lublina i Lubelszczyzny (w 1936 roku zrzeszonych było osiemnaście organizacji). W jego ramach działała między innymi Komisja Plastyczna. W 1938 roku LZPK wszedł w skład nowo powstałego Instytutu Lubelskiego.

11 listopada 1935 roku 

Położenia kamienia węgielnego pod budowę Domu Pracy Kulturalnej, usytuowanego pomiędzy siedemnastowiecznymi „oficynami popijarskimi” przy ulicy Narutowicza 4, należącymi do Muzeum Lubelskiego. Budowę podjęto z inicjatywy LZPK. Autorem projektu był Stanisław Łukasiewicz. Dom stał się siedzibą powstałego w 1938 roku Instytutu Lubelskiego, w skład którego weszły organizacje zrzeszone w LZPK. Trzy sale wystawowe oddano Instytutowi Propagandy Sztuki. 4 czerwca 1939 roku marszałek Edward Rydz – Śmigły dokonał oficjalnego otwarcia Domu, otwierając zarazem kolejny „Salon Lubelski”.

20 marca 1936 roku 

Powstało Towarzystwo Propagandy Sztuki. Celem działającego w ramach LZPK Towarzystwa była „organizacja wystaw bieżących, specjalnych dzieł plastyków lubelskich, poza lubelskich i zagranicznych”. 2 Dla osiągnięcia zawartego w nazwie celu w myśl statutu Towarzystwo również „organizuje wykłady i odczyty, podejmuje wydawnictwa, prowadzi propagandę sztuki w prasie i tworzy bibliotekę”3. W powstającym Domu Pracy Kulturalnej Towarzystwo otrzymało trzy sale wystawowe (w latach 1956 – 2004 mieściła się w nich Galeria BWA). Towarzystwo podniesione zostało do rangi Instytutu Propagandy Sztuki, działającego w ramach Instytutu Lubelskiego. Głównymi wystawami Towarzystwa były organizowane w latach 1936 – 39. Salony Lubelskie, będące „imprezą miejscową i całkowicie samodzielną, kuszącą się o odkrycie i zobrazowanie lubelskiej twórczości artystycznej”4. Uczestniczyli w nich niemal wszyscy - zarówno artyści najstarszego pokolenia, jak też nowatorscy na gruncie lubelskim koloryści. Licznie brali w nich udział artyści mieszkający w Kazimierzu Dolnym. W Salonach uczestniczyli również artyści zaproszeni, najczęściej pochodzący z Lublina bądź Lubelszczyzny. Laureatami byli między innymi Jerzy Wolff i Zenon Kononowicz. Działalność Towarzystwa Propagandy Sztuki reaktywowano w marcu 1946 roku. W październiku tegoż roku odbył się Wolny Salon. W ówczesnej sytuacji politycznej dalsza działalność Towarzystwa okazała się jednak niemożliwa.

6 sierpnia 1936 roku powstał Związek Artystów Plastyków w Lublinie. Terenem działalności Związku było województwo lubelskie, celem zaś „popieranie interesów materialnych i moralnych członków, szerzenie sztuk plastycznych oraz popieranie działalności kulturalno – oświatowej w zakresie plastyki”5. Intencją założycieli Związku było też „skupić na terenie województwa lubelskiego wszystkich plastyków i ułatwić w ten sposób dokonania centralizacji w jednej nadrzędnej instytucji wysiłków organizacyjnych i artystycznych plastyków całej Rzeczpospolitej”6. W myśl statutu obszar działalności ZAP to między innymi „urządzanie wystaw, odczytów, wydawnictwa naukowe i popularne, aukcje, wybudowanie własnego domu na cele Związku”. W 1938 roku ZAP wraz z analogicznymi organizacjami z Warszawy, Krakowa, Lwowa, Poznania i Gdyni utworzył Związek Zawodowy Polskich Artystów Plastyków. Każda z organizacji miała swoich przedstawicieli w Radzie Wykonawczej Związku, a poprzez nią należała do Confederation Internationale des Artistes. Założycielami ZAP w Lublinie byli: Zygmunt Bartkiewicz, Witold Boguski, Franciszek Czekay, Franciszek Dec, Adam Dremont, Władysław Filipiak, Józef Głuszyk, Michał Hołyński, Rudolf Hornberger, Jan Karmański, Juliusz Kurzątkowski, Zofia Kwapiszewska, Julian Lisowski, Witold Olpiński, Lucjan Prus – Kobierski, Janina Rybińska, Taduesz Śliwiński Janusz Świeży, Witold Turczyński, Paulina Turowska, Karol Westfal, Krystyna Wiercieńska, Krystyn Henryk Wiercieński, Kazimierz Wiszniewski, Wiktor Ziółkowski. Pierwszym prezesem wybrano W. Filipiaka, a po jego ustąpieniu J. Kurzątkowskiego. Pierwsza Wystawa Artystów Plastyków i zaproszonych gości odbyła się we wrześniu 1937 roku w gimnazjum im. Unii Lubelskiej. Zaproszeni byli artyści pochodzący z Lublina: Witold Chomicz, Kazimierz Tomorowicz i Stanisław Zalewski. Do ZAP należało wówczas trzydziestu pięciu artystów.

1939 – 1944

9 września 1939 roku w czasie nalotu zginął Józef Czechowicz. Na skutek bombardowań w czasie obrony miasta zniszczonych lub uszkodzonych zostało wiele obiektów zabytkowych, między innymi. Katedra, Brama Krakowska, budynek Muzeum Lubelskiego. Do końca listopada 1939 roku pełnili swe funkcje dyrektor Józef Dutkiewicz i pracownicy Instytutu Lubelskiego. Zdeponowane w Instytucie w pierwszych dniach wojny zbiory Muzeum Śląskiego Niemcy wywieźli w listopadzie 1939 roku, a od początku 1940 roku rozpoczęli systematyczny rabunek eksponatów. Z Muzeum Lubelskiego zrabowana została kolekcja rzeźby współczesnej, sztuki ludowej, wiele obrazów i grafik. Zdołano uchronić przed zniszczeniem poszukiwane przez Niemców obrazy Matejki Bitwa pod Grunwaldem oraz Kazanie Skargi. Obrazy te 9 września 1939 roku platformą konną przewiezione zostały z Warszawy do Lublina przez dyrektora Zachęty Stanisława Mikulicza. – Radeckiego, Stanisława Ejsmonda i Bolesława Suwałło – Gajduczeniego. W kilka godzin po przyjeździe do Lublina w czasie nalotu zginęli Ejsmond i Suwałło – Gajduczeni. Do wiosny 1941 roku obrazy znajdowały się w Instytucie Lubelskim w sali biblioteki, ukryte w skrzyni tworzącej ladę z książkami. Następnie, na wiadomość o mającym nastąpić zajęciu Instytutu przez Niemców przewieziono ja na peryferie Lublina. Umieszczone w skrzyni zakopanej pod podłogą szopy, przetrwały do końca wojny. Wszelka działalność artystyczna ograniczona została do form konspiracyjnych. Spotykano się w mieszkaniach i pracowniach, m. in. u Edwarda Hartwiga i Zenona Kononowicza, wspólnie czytano poezję, słuchano muzyki, malowano obrazy. Były również wystawy, jednodniowe, dla kręgu wtajemniczonych, między innymi wystawa Mariana Tomaszewskiego w klasztorze Dominikanów na Starym Mieście. W 1942 roku dzięki staraniom Janiny Miłosiowej wznowiła działalność szkoła zawodowa. Dla wielu zagrożonych represjami była ona azylem chroniącym przed aresztowaniem. Dotyczyło to zarówno uczącej się młodzieży jak i zatrudnionych w niej artystów i pracowników administracyjnych. Niekiedy chroniła wręcz przed śmiercią, jak w przypadku uczennicy żydowskiego pochodzenia, która ukrywała się w szkole. Końca wojny doczekała w dworku Miłosiowej w Janówku. Szkoła Miłosiowej w latach okupacji niemieckiej to również nieomal normalna praca dydaktyczna. Po utracie przedwojennej siedziby przy ulicy Chopina prowadzona w lokalu przy Złotej. Nauczycielami byli wówczas między innymi: Marian Tomaszewski, Mieczysław Poznański, Paulina Turowska.

Niektórych artystów lubelskich dotknął los najtragiczniejszy: od kampanii wrześniowej przez cały okres wojny przebywał w obozie jenieckim Czesław Stefański; od 1940 roku w Oranienburgu więziony był Zygmunt Gąsiorowski, doczekał wyzwolenia, do Polski już jednak nie powrócił; również w Oranienburgu więziony był Henryk Zwolakiewicz; w 1941 roku w Auschwitz zginął Adam Nowiński; w 1942 roku w Treblince zamordowany został Symche Trachter; w tym samym roku w Auschwitz zmarł Bolesław Zadurski, w kwietniu 1945 roku w Bergen – Belsen zmarł Zenon Waśniewski; zginęli artyści żydowscy. Zburzona została stara dzielnica żydowska na Podzamczu, z wielka synagogą i przyległym do niej zespołem świątynnym. Reszty dokonali komuniści już po wojnie rozbierając wszystko co pozostało w tej części miasta, również synagogę.

1944

3 sierpnia - reaktywowana została działalność Związku Artystów Plastyków w Lublinie. Prezesem Tymczasowego Zarządu wybrano Mariana Tomaszewskiego.

wrzesień – w Łańcuchowie, w dworze zabranym rodzinie Steckich powstał Dom Pracy Twórczej Plastyków. Mieszkali w nim między innymi Hanna i Jacek Żuławscy oraz Jerzy Wolff. Ośrodek zlikwidowano w 1947 roku.

wrzesień - otwarto Kawiarnię Plastyków „Pod Paletą” przy Krakowskim Przedmieściu 62. Autorem projektu wnętrz był Jan Ziemski. Odbywały się w niej wystawy, koncerty, redagowano czasopisma. Kawiarnia została zamknięta w październiku 1945 roku.

8 października – otwarcie Wystawy Prac Malarskich i Rysunków zorganizowanej przez ZAP w Muzeum Lubelskim. Uczestniczyło w niej osiemnastu artystów mieszkających wówczas w Lublinie i Łańcuchowie, w tym również artyści lubelscy: Władysław Filipiak, Julian Jurkiewicz, Zenon Kononowicz, Janina Miłosiowa, Marian Tomaszewski.

listopad – przebywający w Lublinie artyści reaktywowali działalność ZPAP. Powołano Tymczasowy Zarząd Główny, którego prezesem został Stanisław Teisseyre. ZAP w Lublinie wszedł do nowej struktury ZPAP, tworząc Okręg Lubelski. Prezesem został Marian Tomaszewski. 

1945 

czerwiec - Wystawa Artystów Plastyków Okręgu Lubelskiego. Była to trzecia duża wystawa w tym czasie po wspomnianej Wystawie Prac Malarskich i Rysunków oraz wystawie „Polonia” z grudnia 1944 roku. Była zarazem pierwszą z wystaw okręgowych, których tradycja przetrwała aż do 1981 roku, przerwana została wprowadzeniem stanu wojennego. Wystawy okręgowe stanowiły kontynuację Salonów Dorocznych Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych z lat dwudziestych i organizowanych przez Towarzystwo Propagandy Sztuki Salonów Lubelskich z lat 1936 – 1939. Jeszcze w tym samym 1945 roku artyści lubelscy zorganizowali jesienną wystawę okręgową. Stało się to tradycją, że niemal każdego roku, aż do połowy lat sześćdziesiątych odbywały się dwie prezentacje artystów miejscowych: wystawa wiosenna i jesienna. Później już jedna wspólna dla wszystkich dyscyplin lub też osobna dla malarzy i rzeźbiarzy oraz dla grafików. Wystawy te, szczególnie w pierwszych latach powojennych, były ważnym wydarzeniem w życiu artystycznym miasta. Tu odbywały się debiuty młodych, mieli też na wystawach okręgowych swe lubelskie debiuty artyści, których koleje losu związały na stałe lub na krótko z Lublinem i Lubelszczyzną. Wystawy organizowano najczęściej w Muzeum Lubelskim, w salach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a od 1956 roku w salach dawnego Instytutu Propagandy Sztuki, już wówczas mieszczącego galerię BWA. Uczestniczyli w nich wszyscy: artyści najstarsi, koloryści, członkowie Grupy Zamek, kolejne pokolenia artystyczne lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. 

1954

Ogólnopolski Konkurs na Łuk Wyzwolenia w Lublinie ogłoszony przez Zarządy Główne SARP i ZPAP. Konkurs miał stanowić o koncepcji urbanistycznej nowego centrum miasta, usytuowanego u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Alei Racławickich. Głównym akcentem miał być pomnik wyzwolenia w formie antycznego motywu architektonicznego. Projekty przewidywały utworzenie placu otoczonego przez monumentalne budynki, z pomnikiem najczęściej w formie łuku triumfalnego lub obelisku. Były też projekty, w których przewidywano wycięcie drzew w Ogrodzie Saskim, zburzenie kamienic przy Krakowskim Przedmieściu, „zasłonięcie” budynku KUL – u. Nagrody rozdano, jednak na realizację tego „obłędu” socrealistycznego zabrakło już czasu.

1955

Wiesław Borowski i Jerzy Ludwiński, młodzi lubelscy krytycy sztuki, w styczniu 1955 roku w Przeglądzie Kulturalnym (nr 21) publikują artykuł prezentujący najbardziej wówczas radykalne stanowisko: „Otwórzmy drzwi jak najszerzej, żeby przez nie weszli nie tylko Picasso, Matisse i Singueiros [...], ale żeby mogła przez nie przejść cała [...] wielka rewolucja artystyczna”.

1956 

Lipiec - powstało Biuro Wystaw Artystycznych z galerią w salach wystawowych dawnego Instytutu Propagandy Sztuki przy ulicy Narutowicza 4. Był to wynik kilkuletnich starań artystów lubelskich o powołanie tej instytucji, bliskiej ZPAP, zarazem od Związku niezależnej. BWA po dawnym Instytucie Propagandy Sztuki odziedziczyło nie tylko sale wystawowe, ale też program i samą ideę instytucji łączącej prezentację sztuki nowoczesnej z jej upowszechnianiem, również poza galerią w szkołach i ośrodkach kultury na terenie województwa. Ale była też podstawowa różnica – instytuty z lat trzydziestych XX – go wieku były niezależne, natomiast powojenne Biura Wystaw podporządkowane były strukturze kierowanej z CBWA w warszawskiej Zachęcie. W czasie niemal półwiecza istnienia Galerii BWA (1956 – 2004) przy ulicy Narutowicza 4, a szczególnie w ciągu pierwszych dwudziestu pięciu lat, chyba wszyscy artyści lubelscy zaprezentowali w niej prace. Począwszy od wielkich jubileuszy Władysława Filipiaka (1957) i Zenona Kononowicza (1958), aż po tych artystów, dla których jedyną szansą pokazywania prac były coroczne wystawy okręgowe. Tak było z Eugeniuszem Waleszyńskim, jednym z najbardziej niezwykłych malarzy lubelskich. Dodajmy też, że pierwszymi kierownikami Galerii BWA byli artyści Jeremi Królikowski i Józef Abramowicz. Była też w lubelskim BWA od samego początku istnienia Galerii, wbrew obowiązującym dyrektywom, prezentowana sztuka autentyczna, wolna. Wystawy artystów Zamku a następnie Jadwigi Maziarskiej, Erny Rosentein i Tadeusza Romanowskiego niech będą tego dowodem tylko z dwóch pierwszych lat działalności BWA. 

Powstała Grupa Młodych Plastyków. Od 1957 roku Grupa Zamek. „Cała lubelska rewolucja artystyczna – pisał Jerzy Ludwiński w 1961 roku – była dziełem Grupy Zamek. Nie naśladowano tutaj ani Buriego, ani Tapiesa. Poszukiwania analogicznych form przebiegały zupełnie samodzielnie, a poza tym inaczej. W momencie, gdy w roku 1958 młodzi Hiszpanie pokazali na Biennale w Wenecji swoje obrazy, w Krzywym Kole w Warszawie lubelska grupa demonstrowała malarstwo o wyraźnych cechach rzeźby. Były to pierwsze na świecie zbiorowe manifestacje nowego ruchu”.

W ostatnich latach Grupie Zamek poświęconych zostało szereg publikacji. Najważniejsze z nich to: Grupa Zamek Lublin 1956 – 1960 Doświadczenie struktur. Włodzimierz Borowski Metamorfozy, Muzeum Sztuki, Łódź 2002;

Grupa „Zamek”. Historia – krytyka – sztuka. Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2007; Grupa Zamek. Konteksty – wspomnienia – archiwalia. Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2009. Dlatego ograniczmy się w tym miejscu do najważniejszych faktów. Jerzy Ludwiński był w marcu 1956 roku inicjatorem powstania Grupy, jak również był jej teoretykiem. Podstawy teoretyczno – artystyczne członków Grupy zostały w dużym stopniu uformowane w środowisku uniwersyteckim KUL – u jeszcze w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, w czasie wykładów z historii sztuki nowoczesnej Jacka Woźniakowskiego. W lutym 1957 roku w Galerii BWA odbyła się wystawa Grupy. Uczestniczyli: Włodzimierz Borowski, Jerzy Durakiewicz, Tytus Dzieduszycki, Ewa Jaroszyńska, Ryszard Kiwerski, Mirosław Komendecki, Krzysztof Kurzątkowski, Stanisław Michalczuk, Lucjan Ocias, Stanisław Siuda, Maksymilian Szoc, Józef Tarłowski, Jan Ziemski, Przemysław Zwoliński. W maju tego samego roku w Galerii Krzywe Koło w Warszawie odbyła się wystawa Grupy, po raz pierwszy jako Grupy Zamek. Kolejne wystawy to Białystok, Kraków (Pałac Sztuki) i jeszcze raz Krzywe Koło w Warszawie. Krystalizuje się skład Grupy – w III Wystawie Sztuki Nowoczesnej w warszawskiej Zachęcie, w 1959 roku uczestniczyli Borowski, Durakiewicz, Dzieduszycki, Kiwerski, Ziemski. W 1959 roku ukazał się pierwszy numer Struktur - działu plastycznego Kameny. Struktury powstałe z inicjatywy Ludwińskiego i przez niego redagowane stanowiły teoretyczne uzupełnienie działalności Zamku. Z Ludwińskim współpracowali, zamieszczając swe teksty związani wówczas z Lublinem Urszula Czartoryska, Hanna Ptaszkowska, Wiesław Borowski i inni. Dodajmy, że Struktury to również zamieszczane w nich artykuły między innymi: Janusza Boguckiego, Oskara Hansena, Bożeny Kowalskiej, Henry Moore’a. Ukazało się w latach 1959 – 1961 jedenaście numerów pisma. 

czerwiec – wystawa Grupy Zamek w Galerie Le Ranelagh w Paryżu – uczestniczyli w niej Włodzimierz Borowski, Tytus Dzieduszycki (ps. Sas), Jan Ziemski. „Dochodzą nas wieści z Paryża. Tłumy na wernisażu. A później wycinki z recenzjami. Z France Observateur zatytułowana Cud w Polsce. Listy z całego świata. To już wszystko.” (Włodzimierz Borowski, Grupa Zamek po latach czterdziestu. Ślady pamięci). Była to ostatnia wspólna wystaw artystów Zamku. Grupa, którą w ostatnim okresie tworzyli artyści uczestniczący w wystawie paryskiej oraz Jerzy Ludwiński, przestała istnieć.

1966 - sierpień 

I Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców „Sztuka w zmieniającym się świecie” w Zakładach Azotowych w Puławach. Jedna z najważniejszych „imprez – laboratoriów” w sztuce polskiej XX wieku. Jerzy Ludwiński był inicjatorem, a także przy współpracy z Mieczysławem Porębskim, Ryszardem Stanisławskim i Jerzym Stajudą, autorem programu. Czytamy w nim, że do Puław zaproszono „artystów najśmielej przełamujących powszechnie przyjęte konwencje”7. W Sympozjum uczestniczyło czterdziestu artystów oraz teoretycy sztuki i naukowcy różnych dyscyplin. Niektóre dzieła wówczas powstałe weszły do kanonu sztuki polskiej (między innymi Zwid Wielki Jerzego Beresia, akcja Ofiarowanie pieca Włodzimierza Borowskiego). Laureatem głównej nagrody został Ryszard Winiarski. Nagrodzeni zostali również: Tadeusz Kantor, Henryk Morel, Andrzej Pawłowski, Krystyn Zieliński, Jan Ziemski, Jo Oda (Japonia), Gerard Kwiatkowski, Włodzimierz Borowski, Alfred Lenica, Ludmiła Popiel – Teodorowicz, Janusz Rogowski, Teresa Rudowicz, Zenon Kononowicz, Feliks Falk. Lublin reprezentowali wymienieni już Borowski, Kononowicz i Ziemski oraz Mieczysław Herman, Ryszard Lis i Adam Styka. Organizatorzy Sympozjum to między innymi: lubelski Okręg ZPAP a także BWA gdzie również odbyła się poplenerowa wystawa. Ciąg dalszy był już jednak pesymistyczny, jako że reakcja ówczesnych władz była zdecydowania negatywna. Nie było szans na kontynuowanie idei Sympozjum. Ludwiński i Borowski wyjechali z Lublina. Odszedł też kierownik BWA Stanisław Kozłowski – był zbyt niezależny. 

Powstała Grupa Lubelska. Należeli do niej: Jerzy Durakiewicz, Mieczysław Herman, Andrzej Jedliczka, Andrzej Kołodziejek, Krzysztof Kurzatkowski, Ryszard Lis, Adam Styka, Jan Ziemski. Jednym z celów, jakie artyści Grupy stawiali przed sobą, był wpływ na życie artystyczne miasta i województwa poprzez wystawy i imprezy organizowane poza strukturą BWA. Idea ta pozostawiła trwały ślad w postaci Galerii Labirynt. Grupa Lubelska przestała istnieć na początku lat siedemdziesiątych.

1969 

Powstała Galeria Labirynt - pierwsza w Lublinie galeria alternatywna. Założyli ją artyści Grupy Lubelskiej w piwnicach kamienicy Lubomelskich na Rynku Starego Miasta. Pierwszymi prowadzącymi byli Adam Styka i Andrzej Kołodziejek, później został nim historyk sztuki Andrzej Koziara. W 1974 roku szefem Galerii został Andrzej Mroczek. On to sformułował nowy program, w którym, jak określił, najważniejsza była tradycja sztuki pojęciowej(konceptualnej) oraz tradycja konstruktywizmu (sztuki analitycznej). Dodajmy jeszcze, że bardzo istotnym obszarem działalności Labiryntu były prezentacje sztuki performance. W maju 1981 roku Andrzej Mroczek został dyrektorem BWA. Wiązało się to z zaprzestaniem działalności Galerii Labirynt. Natomiast labiryntowy, swój autorski program Andrzej Mroczek realizował w BWA aż do 2009 roku. W 2010 roku staraniem Waldemara Tatarczuka, nowego dyrektora BWA, całej instytucji nadano nazwę Labirynt nawiązując do tradycji pierwszej alternatywnej galerii lubelskiej, a przede wszystkim do labiryntowego programu. 

1971 

Pierwszy Plener Malarski w Kazimierzu Dolnym. Plenery te nawiązywały do artystycznych tradycji Kazimierza, ale też przez lat ponad trzydzieści były zawsze ważnym zdarzeniem w życiu artystycznym Lublina i Kazimierza. Do Kazimierza przyjeżdżali artyści zaproszeni z całej Polski, również z zagranicy. Najczęściej przyjeżdżali Węgrzy. Wiązało się to ze stosunkowo częstą wymianą wystaw węgierskich i polskich, a konkretnie, lubelskich, w Lublinie i węgierskim Debreczynie. Artyści lubelscy też często wyjeżdżali na plenery na Węgrzech. W latach siedemdziesiątych prace, najczęściej obrazy powstałe na plenerze, pokazywane były w roku następnym na wystawie w BWA. Nowe media pojawiły się na plenerze w Kazimierzu w 1978 roku. Od 1986 roku współgospodarzami pleneru byli graficy, organizujący co dwa lata Kazimierskie Spotkania Graficzne. Plenery już wówczas coraz częściej posiadały autorski program kolejnych ich komisarzy. 

Pośród plenerów z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych na lubelszczyźnie przypomnijmy plener w Zwierzyńcu, organizowany przez artystów zamojskich, sławiący piękno Roztocza i niezwykłą urodę samego Zwierzyńca, niegdyś stolicę Ordynacji Zamojskiej.

1973 

Powstał zakład Wychowania Artystycznego Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS. W 1976 roku był to już Instytut Wychowania Artystycznego UMCS posiadający sekcję plastyczną i muzyczną, a obecnie jest to Wydział Artystyczny UMCS z Kolegium Sztuk Pięknych w Kazimierzu Dolnym. Kadrę pedagogiczną stanowili i stanowią w znacznej większości artyści lubelscy. Przypomnijmy tych, którzy byli u samego początku, między innymi: Grażyna Czapska, Blanka Gul – Olszewska, Mieczysław Herman, Juliusz Kłeczek, Ryszard Lis, Sławomir Mieleszko, Zdzisław Niedźwiedź, Jan Popek, Mikołaj Smoczyński, Maksymilian Snoch.

1976 

Lubelskie Spotkania Plastyczne w Domu Kultury LSM. Zrealizowane zostały w dwóch turach w latach 1976 – 1977. Do udziału zaproszono artystów plastyków (osiemdziesiąt sześć osób) architektów oraz konsultantów różnych dyscyplin. Komisarzem pierwszej tury był Marian Bogusz. Celem przedsięwzięcia było wprowadzenie do nowych osiedli Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej szeroko rozumianych działań plastycznych w postaci rzeźb, malarstwa monumentalnego, układów i rozwiązań przestrzennych, projektów ciągów ulicznych, zieleńców, placów zabaw itp. Do realizacji zakwalifikowano siedemdziesiąt trzy prace artystów z całego kraju. Część z nich została wykonana. Wiele do dziś pozostało w sferze projektów.

1980

Sierpien stanowisko ZPAP wobec sytuacji w kraju sformułowane na posiedzeniu ZG ZPAP. Wyrazono w nim solidarność „z robotnikami i intelektualistami polskimi wlaczącym z determinacją o prawo rzeczywistego współdecydowania o losach kraju.”

Wrzesień Apel Okręgu Lubelskiego ZPAP w obronie miejsca sztuki i roli twórcy w życiu naszego narodu.

Powstały Komitety Założycielskie NSZZ Solidarność w Zakładach Artystycznych ZPAP Art, BWA i Pracowniach Sztuk Plastycznych połączone następnie w jedną Komisję Zakładową. Przewodniczącym został rzeźbiarz Kazimierz Stasz.

Październik 1980 Powstał Komitet Porozumiewawczy Środowisk Kulturotwórczych w Lublinie, w skład wszedł Ryszard Lis, prezes Okręgu Lubelskiego ZPAP.

18 grudnia 1981 Zarząd Okręgu Lubelskiego ZPAP podjął uchwałę o zawieszeniu działalności merytorycznej jako wyraz sprzeciwu wobec wprowadzenia stanu wojennego i pozbawienia społeczeństwa przez władze PRL podstawowych praw obywatelskich.

23 grudnia 1981 zawieszenie działalności Lubelskiego Okręgu ZPAP przez Urząd Wojewódzki w Lublinie.

1982 

kwiecień 1982 I Wystawa Malarstwa i Grafiki w ramach Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej w Muzeum Diecezjalnym w Lublinie. Była to pierwsza wystawa sztuki współczesnej zorganizowana w tym muzeum w latach stanu wojennego.

Kwiecień 1982- Odezwa „Głos, który jest milczeniem” potwierdzającym „bojkot wystaw i oficjalnej działalności artystycznej, którymi szersze środowisko zareagowało spontanicznie na ogłoszenie stanu wojennego i represje, jakie spadły na społeczeństwo”. BWA w Lublinie było jedną z nielicznych państwowych galerii polskich nie objętą bojkotem środowiska artystycznego. Uważano, że takie galerie, ze względu na ich niezależność, należy chronić przed likwidacją i represjami władz stanu wojennego.

12 maja 1982 wznowienie działalności Okręgu Lubelskiego ZPAP. W okresie tym prezesem był Ryszard Lis. 31 marca następnego roku prezydent Warszawy udzielił ZPAP upomnienia i zarządał uchylenia niektórych uchwał ZPAP z lat 1080 – 83. ZG ZPAP odmówił uchylenia kwestionowanych uchwał, 21 lipca tegoż roku decyzją władz stanu wojennego ZPAP zostało rozwiązane.

Luty 1983 

Powstało Duszpasterstwo Środowisk Twórczych przy Kościele św. Pawła w dawnym klasztorze Bernardynów. W ramach Duszpasterstwa prowadzona była konspiracyjna działalność związkowa, odbywały się spotkania autorskie, wystawy organizowane między innymi w Kościele św. Pawła i Bramie Trynitarskiej. To również pielgrzymki (Rzym 1983, Lourdes 1985, Częstochowa), Dni skupienia prowadzone przez ks. Wacława Oszajcę w Nałęczowie w 1985 roku, spotkanie opłatkowe , „Imieniny Blanki”. Ośrodek Duszpasterstwa przy kościele św. Pawła prowadził ks. Andrzej Pikulski. W ramach Duszpasterstwa zorganizowana została pierwsza Pielgrzymka Środowisk Twórczych do Rzymu na przełomie września i października 1983 roku, z uczestnictwem w prywatnej papieskiej mszy świętej i wyjazdem na Monte Cassino. Dla uczczenia II Pielgrzymki Jana Pawła II – go do Polski w 1983 roku zostały wydane z inicjatywy Duszpasterstwa Trzy poematy Karola Wojtyły. Autorami ilustracji byli: Stanisław Bałdyga, Zofia Kopel – Szulc, Marek Piątkowski, Barbara Sosnowska – Bałdyga, Zbigniew Strzałkowski, Henryk Szulc. Kończąc o Duszpasterstwie Środowisk Twórczych wspomnieć należy jeszcze o dwóch wystawach. Pierwsza z nich „Obecność w 1987 roku była jedna z wielu wystaw zorganizowanych w czasie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Uczestniczyło w niej trzydziestu siedmiu artystów. Kolejna, to wystawa prac grafików lubelskich w kościele Miłosierdzia Bożego w Warszawie w grudniu 1988 roku. Jej uczestnicy to: Stanisław Bałdyga, Zofia Kopel – Szulc, Grzegorz Mazurek, Marek Piątkowski, Barbara Sosnowska – Bałdyga, Zbigniew Strzałkowski, Henryk Szulc.

1985 

„Grafika Roku” coroczny konkurs nawiązujący do tradycji Grafiki Kwartału z lat siedemdziesiątych XX wieku. Pierwszym Komisarzem był Stanisław Bałdyga.

1986 

Kazimierskie Spotkania Graficzne. Spotkania w Kazimierzu Dolnym organizowane co dwa lata na przemian z plenerem malarskim, zawsze połączone z wystawą miały dla grafików lubelskich szczególne znaczenie. Obok artystów lubelskich uczestniczyli w nich zaproszeni graficy polscy, a niejednokrotnie również zagraniczni. Artyści należący do różnych pokoleń, w tym również zaliczani do klasyków współczesnej grafiki polskiej.

Październik 1986 

„Plastyka Lubelska”. Wystawa z okazji pięćdziesiątej rocznicy powstania Związku Artystów Plastyków w Lublinie w Muzeum na Zamku (część historyczna) i w Galerii BWA (część współczesna). Wystawa zgodnie z intencją jej inicjatorów Krzysztofa Kurzątkowskiego, Jarosława Łukawskiego i Henryka Szulca była manifestacją niezależności lubelskiego środowiska artystycznego w okresie stanu wojennego. W wystawie w Galerii BWA w uczestniczyło siedemdziesięciu dziewięciu artystów.

1987 I Ogólnopolski konkurs na Rysunek im. Andriollego

1988 w Muzeum Literackim Józefa Czechowicza powstała Mała Galeria Grafiki. Działała do 2000 roku. 

1989

14 lipa Sąd Wojewódzki w Warszawie dokonał rejestracji ZPAP

8 grudnia Pierwszy w III Rzeczpospolitej Zjazd ZPAP w Krakowie. Okręg Lubelski reprezentowali Dobrosław Bagiński, Bogdan Bodes, Grażyna Czapska , Aleksandra Gonczyńska- Gołygowska, Blanka Gul -Olszewska, Kazimierz Stasz. W miesiąc później, w styczniu 1990 odbyło się pierwsze w nowej rzeczywistości polskiej Walne Zebranie Okręgu Lubelskiego ZPAP. Prezesem został Dobrosław Bagiński . W kolejnych, prawie dwudziestu latach prezesami lubelskiego ZPAP byli Stanisław Bałdyga i Krzysztof Szymanowicz. Atmosferę tamtych lat najlepiej oddają działania artystyczne organizowane przez ZPAP: aukcja dzieł sztuki i przedmiotów wartościowych na rzecz Daru Narodowego (grudzień 1989); „Dzieło i Modlitwa”, wystawa w Muzeum Diecezjalnym, dwudziestu jeden artystów między innymi: W. Borowski, Koji Kamoji, J. Raczko, Henryk Stażewski, T. Wiktor, J. Ziemski (1990); plener w Kazimierzu Dolnym „Pejzaż wewnętrzny” (1990); kolejny plener kazimierski „Natura natury z programem autorskim Piotra Kmiecia (1991) ; dwie prezentacje środowiska artystycznego Lublina: malarska wystawa „Czas na odsłonę” (1991) oraz „Graficy Lublina 92” (1992). 

1993 

I Wschodni Salon Sztuki organizowany przez Okręg Lubelski ZPAP między innymi w Muzeum Lubelskim i BWA. Miał być, jak napisał Stanisław Bałdyga „przeglądem twórczości plastycznej Regionu Środkowo – Wschodniego. Okazją do obejrzenia ... prac kilkudziesięciu artystów mieszkających i tworzących na tym terenie”. Nawiązywał też do dawnych tradycji Salonu Lubelskiego z lat trzydziestych XX wieku oraz do wystaw okręgowych z lat powojennych. Udział osiemdziesięciu sześciu artystów wszystkich dyscyplin świadczył o potrzebie dużej wystawy prezentującej twórczość artystów z Lublina i Lubelszczyzny. 

II Salon z 1994 roku należał do grafików. „Tym razem jest to wyłącznie wystawa grafiki warsztatowej – napisał Grzegorz D. Mazurek, komisarz wystawy, w słowie wstępnym zamieszczonym w katalogu - Zaprosiliśmy do niej artystów, którzy w latach 1986 – 1994 brali udział w Spotkaniach Graficznych w Kazimierzu. (...) Ta wystawa jest zaledwie wycinkiem współczesnej grafiki polskiej, ale jednocześnie jej znaczącym fragmentem”8 Dodajmy jeszcze, że II Salon i katalog, to również podsumowanie organizowanej od 1985 roku Grafiki Roku oraz Kazimierskich Spotkań Graficznych. Odbywające się w dwuletnim rytmie kolejne Salony należały do malarzy i rzeźbiarzy, a później do grafików. Po roku 2000 Salony prezentowały autorski program ich komisarzy z udziałem zaproszonych artystów, również tych najwybitniejszych. Taki był między innymi X Salon (kurator Piotr Kmieć), jak również bardzo ważny dla grafików XV Salon „Tożsamość grafiki”, którego kuratorami byli Krzysztof Szymanowicz i Zbigniew Liwak. Salony są bardzo ważne dla artystycznego świata lubelskiego. Od 2012 roku Salony zostały poszerzone o konferencje tematyczne o sztuce.

1996 - 2012

Powstała Galeria ZPAP Pod Podłogą w podziemiach należącej do lubelskiego ZPAP Galerii ART przy Krakowskim Przedmieściu 62.  Galeria zamknięta na czas remontu w 2012. Remont trwa. 

 

Opracował Tadeusz Mroczek

SFbBox by website